Słowo „apnoe” pochodzi z języka greckiego i oznacza w dosłownym tłumaczeniu „cisza wiatru”. Lekarze diagnozują zespół bezdechu sennego, gdy podczas snu dochodzi do powtarzających się przerw w oddychaniu, które trwają co najmniej 10 sekund. Przeciętnie trwają one jednak od 20 do 30 sekund, ale mogą sięgać nawet kilku minut.
Osoby dotknięte tą dolegliwością zwykle tego nie zauważają. Często to ich partnerzy w łóżku zauważają objawy. Jeśli śpisz obok osoby cierpiącej na bezdech senny, zwykle słyszysz chrapanie przez chwilę, następnie przez chwilę nie słyszysz żadnych odgłosów oddychania, po czym następuje nagłe, głośne chrapanie i odgłos oddychania. Bezdech senny może rozwinąć się jednak również bez chrapania.
Bezdech senny i jego rodzaje
W oparciu o miejsca powstawania bezdechu sennego, rozróżniamy jego dwa rodzaje: bezdech senny obturacyjny oraz centralny.
Obturacyjny bezdech senny
Najczęściej występującą formą bezdechu jest obturacyjny bezdech senny. Jego bezpośrednią przyczyną jest nadmierne zwiotczenie mięśni dróg oddechowych w czasie snu, co powoduje częściowe lub całkowite zamknięcie gardła. W wyniku tego dochodzi do chwilowego zatrzymania oddechu. Jeśli takie epizody powtarzają się co najmniej pięć razy na godzinę, lekarze mówią o zespole bezdechu sennego.
Podczas przerw w oddychaniu poziom tlenu we krwi spada, co prowadzi do niedotlenienia tkanek, w tym mózgu. W odpowiedzi organizm aktywuje mechanizmy alarmowe, powodując przebudzenie się chorego. Pacjent zazwyczaj nie pamięta tych momentów, ale ich częste występowanie zaburza jakość snu.
Czynniki ryzyka obejmują:
- Otyłość
- Spanie na plecach
- Spożywanie alkoholu lub leków zwiotczających mięśnie
- Wady anatomiczne, takie jak cofnięta żuchwa czy powiększony język
Centralny bezdech senny (CSA)
Drugą formą bezdechu sennego jest zespół centralnego bezdechu sennego. Występuje on u około 10% osób cierpiących na bezdech. W zespole centralnego bezdechu sennego uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego powoduje niewystarczającą kontrolę mięśni oddechowych. Mózg niejako zapomina o oddychaniu. Reaguje dopiero wtedy, gdy zawartość tlenu we krwi spada do niebezpiecznego poziomu. Centralny bezdech senny może być spowodowany udarem.
Bezdech senny częściej dotyczy mężczyzn
Szacuje się, że w Polsce bezdech senny występuje u 2–4% mężczyzn i 1–2% kobiet w wieku średnim. Dlaczego mężczyźni są bardziej narażeni? Głównym powodem jest niższy poziom estrogenów, co prowadzi do mniejszego napięcia mięśniowego w okolicy gardła. Zwiększa to prawdopodobieństwo zamknięcia dróg oddechowych. Dodatkowo u mężczyzn tkanka tłuszczowa częściej odkłada się w górnych partiach ciała, głównie wewnątrz brzucha, co utrudnia oddychanie.
Bezdech senny występuje również u dzieci. Jest rzadkością, ale zawsze powienien być traktowany poważnie. Jego przyczynami mogą być otyłość, powiększone migdałki lub polipy nosowe. Szczegółowe badanie lekarskie jest w tym przypadku pilnie wskazane.
Objawy bezdechu sennego
Osoby cierpiące na bezdech senny wielokrotnie budzą się w nocy, ale zazwyczaj tego nie pamiętają. Efektem jest jednak zbyt płytki sen, który nie zapewnia odpowiedniego wypoczynku. Skutki to m. in.:
- Poranne bóle głowy
- Suchość w ustach po przebudzeniu
- Nadmierna senność w ciągu dnia
- Problemy z koncentracją
- sen sekundowy (tzw. mikrodrzemka).
Poranne bóle głowy mogą być oznaką bezdechu sennego, ponieważ mózg nie jest zaopatrywany w wystarczającą ilość tlenu. Usta mogą być ponadto bardzo suche rano, ponieważ osoby z bezdechem sennym często śpią z otwartymi ustami.
Częstym objawem, którego osoby z bezdechem sennym nie zauważają, jest chrapanie. To często partnerzy zwaracają na to uwagę. Należy zauważyć, że nie każda przerwa w oddychaniu i każde chrapnięcie jest szkodliwe dla zdrowia, a na pewno nie automatycznie bezdech senny. Zespół bezdechu sennego jest prawdopodobny tylko wtedy, gdy występuje pięć lub więcej przerw w oddychaniu trwających co najmniej dziesięć sekund.
Skutki zdrowotne bezdechu sennego
W sytuacjach alarmowych związanych z przedłużającymi się przerwami w oddychaniu, organizm aktywuje autonomiczny układ nerwowy, co prowadzi do wzrostu ciśnienia krwi i częstości akcji serca. Trwale podwyższone ciśnienie krwi może być zatem konsekwencją zespołu bezdechu sennego. Podwyższone ciśnienie krwi z kolei zwiększa ryzyko zawału serca, niewydolności serca i udaru mózgu. Większe ryzyko mikrosnu zwiększa ryzyko wypadków, na przykład podczas pracy z maszynami lub prowadzenia samochodu. Ponadto wydajność spada z powodu zmniejszonej zdolności koncentracji spowodowanej brakiem snu i zaburzeniem rytmu snu. Bezdech senny może również prowadzić do nastrojów depresyjnych, ponieważ osoba na niego cierpiąca ma obniżoną wydajność z powodu ciągłego zmęczenia. Jednak depresyjny nastrój zwykle znika w trakcie leczenia bezdechu sennego.
Nieleczony bezdech senny może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak:
- Nadciśnienie tętnicze
- Zwiększone ryzyko zawału serca i udaru
- Depresja
- Zmniejszona wydajność i koncentracja
- Zwiększone ryzyko wypadków drogowych z powodu mikrodrzemek
Jak leczyć bezdech senny?
Wizyta u lekarza
Po zebraniu wywiadu medycznego lekarz rodzinny zdecyduje, czy podejrzewa bezdech senny. W takim przypadku należy udać się do specjalisty. Dopasuje on na przykład ambulatoryjne urządzenie pomiarowe, które nie tylko mierzy puls, ale także oddech w celu określenia ewentualnych powtarzających się przerw w oddychaniu i czasu ich trwania. Urządzenie pomiarowe można zabrać ze sobą do domu. Nie zakłóca ono snu, zapewniając tym samym autentyczne wyniki.
Inną opcją jest badanie w laboratorium snu. Pacjent zazwyczaj spędza tam jedną do dwóch nocy w celu wyjaśnienia diagnozy bezdechu sennego. W porównaniu do ambulatoryjnego urządzenia pomiarowego, w laboratorium snu gromadzi się znacznie więcej danych. Obejmuje to na przykład fale mózgowe i zawartość tlenu we krwi. Badane są również oczy w celu uzyskania informacji na temat poszczególnych faz snu.
W przypadku zdiagnozowania bezdechu sennego wskazane są dalsze wizyty u lekarza. Neurolog może wyjaśnić, czy przyczyna bezdechu leży w ośrodkowym układzie nerwowym, podczas gdy chirurg jamy ustnej może sprawdzić, czy bezdech senny można leczyć poprzez korektę dolnej szczęki.
Nasilenie bezdechu określa się również za pomocą wskaźnika bezdechu. Wskazuje on, ile przerw w oddychaniu trwających co najmniej dziesięć sekund występuje w ciągu godziny. Zdrowa osoba ma ich mniej niż pięć.
Aparaty CPAP i maski przeciw bezdechowi
Aparat CPAP to maska do spania, która jest jedną z najczęściej przepisywanych metod leczenia bezdechu sennego. Pacjent zakłada na noc maskę do oddychania, która jest podłączona do urządzenia wdmuchującego pod niewielkim dodatnim ciśnieniem powietrze z pomieszczenia do nosa, a czasem także do ust. Dzięki takiemu zabiegowi aparat ten utrzymuje stałe ciśnienie powietrza w drogach oddechowych, co zapobiega ich zapadaniu się.
Skutki uboczne terapii CPAP obejmują alergie kontaktowe i problemy z oddychaniem, ponieważ wydychanie powietrza przez maskę może być uciążliwe.
CPAP oznacza ciągłe dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych. Istnieją inne rodzaje masek, które działają z różnymi metodami wentylacji. Maska BiPAP (Bilevel Positive Airway Pressure) ma dwa różne poziomy ciśnienia podczas wdechu i wydechu. Różnice ciśnień są ustalane indywidualnie dla każdego pacjenta w laboratorium snu. Ciśnienie podczas wydechu jest niższe niż podczas wdechu. W rezultacie pacjent wydycha powietrze pod niższym ciśnieniem, co zmniejsza wysiłek wymagany do oddychania.
Dalszym rozwinięciem terapii CPAP jest urządzenie APAP lub autoCPAP, które określa ciśnienie indywidualnie dla każdego oddechu. Efekty uboczne związane z ciśnieniem są w ten sposób zredukowane. Suchość w ustach i gardle jest jednym z ogólnych skutków ubocznych stosowania respiratorów. Przeciwdziałać temu może nawilżanie powietrza w pomieszczeniu.
Pacjenci uczą się korzystać z masek oddechowych pod okiem ekspertów w laboratorium snu. Niektórym pacjentom trudno jest poradzić sobie z maskami i muszą wypróbować różne modele.
Cena aparatów CPAP na polskim rynku wynosi od 2000 do 6000 zł, a maski kosztują od 300 do 800 zł. NFZ może pokryć część kosztów zakupu urządzenia.
Bezdech senny – terapia bez maski
W przypadku łagodnych form obturacyjnego bezdechu sennego mogą pomóc zwykłe rozwiązania przeciwko chrapaniu. Na przykład ortezy wysuwające żuchwę. Są to szyny zgryzowe zaprojektowane w celu zapobiegania cofaniu się dolnej szczęki. Mogą być one dostosowane przez chirurga szczękowego.
Ten sam efekt można osiągnąć stosując opaskę na szczękę, która utrzymuje usta zamknięte. Jeśli chcesz się oduczyć spania na plecach, weź piłkę tenisową i wszyj ją w tył piżamy. Sprawi to, że pozycja leżąca na plecach stanie się tak niewygodna, że będziesz zmuszony przyjąć inną pozycję leżącą. Na przykład leżenie na boku, z odpowiednim materacem i prawidłowo dopasowaną poduszką, zmniejsza nacisk na plecy oraz prawdopodobieństwo zapadnięcia się mięśni oddechowych.
Z psychologicznego punktu widzenia, odwiedzanie grup samopomocy może pomóc zmniejszyć zrozumiałe obawy lub omówić problemy z maską oddechową, szczególnie wkrótce po postawieniu diagnozy.
Podsumowując, bezdech senny to poważne schorzenie, które warto wcześnie zdiagnozować i leczyć, aby uniknąć długoterminowych powikłań zdrowotnych.
Jakie są przyczyny bezdechu sennego?
Rozróżnia się obturacyjny bezdech senny i centralny bezdech senny. Podobnie jak chrapanie, obturacyjny bezdech senny jest spowodowany nadmiernym rozluźnieniem mięśni dróg oddechowych. Rzadziej występujący centralny bezdech senny jest spowodowany uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego.
Co pomaga na bezdech senny?
Jedną z najczęściej stosowanych terapii jest aparat CPAP. Jest to urządzenie, które dostarcza pacjentom z bezdechem powietrze z pomieszczenia przy użyciu niewielkiego dodatniego ciśnienia. Zapobiega to zablokowaniu dróg oddechowych.
Jak przydatna jest maska na bezdech senny?
Urządzenie CPAP, które działa jak maska do spania, jest szeroko stosowaną terapią bezdechu sennego. Celem leczenia jest dostarczenie pacjentowi tlenu przez maskę do spania. W łagodniejszych postaciach mogą również pomóc szyny protruzyjne dolnej szczęki.
